Trong năm, tăng hơn 66%, logic đằng sau sự tăng trưởng liên tục của vàng

Giá vàng từng vượt qua 4378 USD/ounce, mức tăng trong năm đã vượt 66%, lập kỷ lục hiệu suất tốt nhất kể từ năm 1979.

Bơm lớn nguồn gốc: Những vết nứt trong tín dụng USD và các yếu tố đa chiều cộng hưởng

Lịch sử tranh đấu trăm năm giữa vàng và USD

Mối quan hệ giữa vàng và USD là chìa khóa để giải mã biến động giá vàng, lịch sử tranh đấu của hai bên có thể truy về thế kỷ XX. Năm 1944, hệ thống Bretton Woods thiết lập cơ chế “USD gắn với vàng, các đồng tiền quốc gia gắn với USD”, lúc này vàng trở thành điểm neo tín dụng của USD, giá vàng cố định ở mức 35 USD/ounce. Năm 1971, chính phủ Nixon tuyên bố tháo gỡ liên kết giữa USD và vàng, đánh dấu sự chính thức bước vào thời kỳ tiền tệ tín dụng, vàng chuyển từ chức năng tiền tệ sang chức năng đầu tư, nhưng mối quan hệ nghịch đảo “USD giảm, vàng tăng” vẫn tiếp tục đến ngày nay.

Dữ liệu cho thấy, trong 50 năm qua, tính tương quan giữa vàng và chỉ số USD là -0.68, đặc biệt tại các thời điểm quan trọng khi hệ thống tín dụng USD gặp cú sốc, tính nghịch đảo này càng rõ nét hơn. Ví dụ, sau khi hệ thống Bretton Woods sụp đổ năm 1971, giá vàng trong vòng mười năm đã tăng từ 35 USD/ounce lên 850 USD/ounce; trong cuộc khủng hoảng tài chính 2008, chỉ số USD giảm mạnh trong ngắn hạn đã khiến giá vàng nhân đôi trong hai năm. Sự tăng giá đột biến của vàng năm 2025 về cơ bản là sự lặp lại của quy luật lịch sử này.

Khủng hoảng tín dụng USD: Động lực chính của đợt tăng giá này

Năm 2025, hệ thống tín dụng USD gặp nhiều cú sốc, trở thành động lực chính thúc đẩy giá vàng vượt đỉnh. Về cơ bản, quy mô trái phiếu chính phủ Mỹ đã vượt 37 nghìn tỷ USD, các vụ đình công chính phủ lại xảy ra, khủng hoảng tín dụng ngân hàng khu vực tiếp tục leo thang, việc phát hành stablecoin USD cũng có thể làm giảm tín nhiệm USD (vì qua stablecoin USD, chính phủ Mỹ có thể tránh khỏi Fed để có “quyền phát hành tiền theo đường vòng”, thông qua “phát hành và thế chấp trái phiếu Mỹ — phát hành stablecoin USD — đổi lấy USD”, chính phủ Mỹ có thể gián tiếp chiếm đoạt quyền phát hành tiền số, can thiệp vào độc lập chính sách tiền tệ của Fed)… Những vấn đề này liên tục làm giảm niềm tin của thị trường vào USD. Là tài sản phi tín dụng, vàng không cần dựa vào sự bảo chứng của quốc gia nào, tự nhiên trở thành công cụ phòng chống rủi ro USD hàng đầu.

Chính sách tiền tệ của Cục Dự trữ Liên bang cũng chuyển hướng, càng làm tăng tình trạng USD yếu trong ngắn hạn. Ngày 17/9/2025, Fed bắt đầu giảm lãi suất, đưa lãi suất quỹ liên bang xuống 4.00%-4.25%, biểu đồ điểm biểu thị khả năng giảm thêm 50 điểm cơ bản trong năm, thị trường kỳ vọng giảm lãi suất 25 điểm cơ bản vào tháng 10 lên tới 98%. Chỉ số USD đã giảm hơn 8% so với đỉnh trong năm, lợi tức thực của trái phiếu Mỹ kỳ hạn 10 năm giảm từ 4.5% xuống còn 3.2%, khi lợi tức thực giảm, vàng, như tài sản không sinh lãi, lại càng có giá trị hơn trong phân bổ.

Chấn động địa chính trị và kỳ vọng lạm phát cộng hưởng

Chỉ số rủi ro địa chính trị toàn cầu năm 2025 tăng lên mức cao nhất trong gần 10 năm, xung đột Nga-Ukraine tiếp diễn, tình hình Trung Đông căng thẳng liên tục kích thích tâm lý phòng thủ của thị trường, trong hai tháng gần đây, giá vàng mỗi tháng đều tăng hơn 10%, thể hiện rõ tâm lý phòng thủ của nhà đầu tư.

Về lạm phát, dù lạm phát cốt lõi toàn cầu đã giảm xuống còn 3.2%, vẫn cao hơn mục tiêu 2% của các ngân hàng trung ương chính, và các biến động về giá năng lượng, lương thực do xung đột địa chính trị có thể đẩy lạm phát lên cao hơn nữa. Dữ liệu lịch sử cho thấy, từ khi hệ thống Bretton Woods sụp đổ năm 1971 đến nay, giá vàng đã tăng hơn 50 lần, vượt xa mức lạm phát trung bình toàn cầu 3.5% mỗi năm; trong chu kỳ lạm phát toàn cầu từ 2020-2023, vàng tăng trung bình 12.3% mỗi năm, vượt xa mức lạm phát trung bình toàn cầu 6.8% cùng kỳ, đặc tính chống lạm phát này khiến dòng tiền liên tục đổ vào thị trường vàng.

Bản đồ dòng vốn: Động lực dài hạn và trung hạn của phân bổ

Ngân hàng trung ương: “Người mua dài hạn” cấp độ “bệ đỡ”

Việc các ngân hàng trung ương liên tục tăng dự trữ vàng là lực đỡ ổn định nhất cho thị trường vàng, đây không phải là hành vi đầu cơ ngắn hạn mà là chiến lược dài hạn dựa trên chiến lược quốc gia. Dữ liệu cho thấy, trong 3 năm liên tiếp, ngân hàng trung ương toàn cầu đã tăng dự trữ vàng mỗi năm hơn 1000 tấn, 95% các ngân hàng trung ương dự kiến trong 12 tháng tới sẽ tiếp tục tăng dự trữ chính thức. Ngân hàng trung ương Trung Quốc đặc biệt nổi bật, đã liên tục tăng dự trữ vàng 11 tháng liên tiếp, cuối tháng 9 dự trữ vàng đạt 74,06 triệu ounce, tăng gần 10% so với đầu năm.

Về cấu trúc, các ngân hàng trung ương các thị trường mới nổi là lực lượng chủ đạo, trong 5 năm gần đây, tỷ lệ dự trữ vàng của họ đã tăng từ 10% lên 18%. Lý do chính để các ngân hàng trung ương tăng dự trữ vàng là để phòng ngừa rủi ro tín dụng của USD, duy trì ổn định tài chính, cân bằng danh mục tài sản và chống lạm phát, về bản chất là đa dạng hóa dự trữ ngoại hối, giảm phụ thuộc vào tài sản USD. Quy mô dự trữ vàng cũng là biểu tượng của uy tín quốc gia và sức mạnh tài chính, giúp tăng niềm tin của thị trường quốc tế vào đồng tiền của quốc gia đó. Nhu cầu “dự trữ chính thức” này tạo ra sự cứng cáp cho giá vàng, ngay cả khi có điều chỉnh ngắn hạn cũng có thể nhanh chóng phục hồi.

Các tổ chức tài chính: Nhà giao dịch chiến lược chủ đạo

Các tổ chức tài chính là lực lượng trung tâm của thị trường vàng, hành vi của họ vừa theo xu hướng vừa mang tính chiến lược.

Lấy quỹ mở làm ví dụ, quỹ mở phản ứng theo nhu cầu của nhà đầu tư qua ETF vàng, trong tháng 9-10/2025, dòng vốn ròng vào ETF vàng toàn cầu trong một tháng đạt 17,3 tỷ USD, trong đó ETF vàng lớn nhất thế giới (SPDR Gold Shares) tăng 45% lượng lãi suất mở so với đầu năm, quỹ vàng của Trung Quốc (518850) vượt 30 tỷ nhân dân tệ.

Nhà đầu tư bán lẻ: Từ tiêu dùng đến đầu tư toàn diện

Dòng tiền nhà đầu tư bán lẻ đổ vào quy mô lớn cũng là động lực quan trọng của thị trường, thể hiện rõ đặc điểm vừa tiêu dùng vừa đầu tư. Về tiêu dùng, các quốc gia tiêu thụ vàng truyền thống như Trung Quốc, Ấn Độ có nhu cầu mạnh, riêng thị trường cưới hỏi Trung Quốc tiêu thụ hơn 300 tấn vàng mỗi năm, doanh số vàng trang sức tại các cửa hàng vàng năm 2025 tăng 28% so với cùng kỳ, các thương hiệu như Chow Tai Fook vẫn giữ giá vàng 1247 nhân dân tệ/gram và vẫn trong tình trạng cung không đủ cầu.

Về đầu tư, dòng tiền đầu tư của nhà đầu tư bán lẻ còn mạnh mẽ hơn, lượng mua đầu tư tăng 45% so với cùng kỳ, doanh số vàng thỏi, vàng miếng tăng gấp đôi, các sản phẩm như vàng giấy, tích trữ vàng rất được ưa chuộng, ngân hàng Công Thương Trung Quốc (ICBC) đã vượt mốc 50 tỷ nhân dân tệ về quy mô tích trữ vàng trong năm 2025. Động lực chính của nhà đầu tư bán lẻ là chống lạm phát, phòng chống biến động thị trường chứng khoán và theo xu hướng, đặc biệt sau khi giá vàng phá đỉnh lịch sử, “hiệu ứng đuổi theo giá” đã làm tăng rõ rệt khối lượng giao dịch.

Khả năng phòng tránh rủi ro của vàng trong thực tế

Chống lạm phát thông thường và khả năng giữ giá

Trong môi trường lạm phát bình thường, khả năng giữ giá của vàng đã được chứng minh qua nhiều thời kỳ. Trong chu kỳ lạm phát toàn cầu 2020-2023, giá vàng từ 1700 USD/ounce tăng lên 2500 USD/ounce, lợi nhuận trung bình hàng năm 12.3%, vượt xa mức lạm phát trung bình toàn cầu 6.8%, bảo vệ hiệu quả sức mua của tài sản.

Đối với nhà đầu tư cá nhân, phân bổ 5%-10% tài sản vào vàng có thể hiệu quả trong việc chống lại sự mất giá của tiền tệ do lạm phát gây ra. Về công cụ phân bổ, ETF vàng có tính thanh khoản cao, chi phí giao dịch thấp, phù hợp với nhà đầu tư phổ thông; vàng thỏi, vàng miếng thì phù hợp hơn với những nhà đầu tư chú trọng sở hữu vật chất, nhưng cần cân nhắc chi phí lưu trữ và thanh khoản.

Chống rủi ro trong môi trường cực đoan

Trong các tình huống chiến tranh hoặc các khủng hoảng cực đoan, tính năng “bảo hiểm rủi ro” của vàng thể hiện rõ, nhưng cũng tồn tại rủi ro tiềm ẩn.

Vàng là tài sản lưu trữ của cải qua các chu kỳ. Trong chiến tranh, vàng là công cụ giữ giá trị đáng tin cậy nhất, và trong giai đoạn hậu chiến, nó có giá trị không thể thay thế. Ví dụ, sau chiến tranh thế giới thứ nhất ở Đức, do bồi thường chiến tranh gây ra siêu lạm phát, tỷ giá mark giảm mạnh, từ 64 mark/USD năm 1921 lên tới 42 nghìn tỷ mark/USD năm 1923, khiến của cải của người dân giữ bằng mark trở thành vô nghĩa, trong khi của người giữ vàng vẫn giữ được giá trị (năm 1923, 1 ounce vàng đổi được 12 nghìn mark đầu năm và 4,2 nghìn tỷ mark cuối năm, hoàn toàn chống lại siêu lạm phát). Trong thời kỳ này, giữ vàng giúp người dân nhanh chóng phục hồi của cải sau chiến tranh, có thể dùng để xây dựng lại nhà cửa, đầu tư sản xuất, còn người giữ tiền giấy thì đối mặt với nguy cơ mất giá tiền tệ.

Tuy nhiên, việc dự trữ vàng cá nhân cần cảnh giác rủi ro chính sách, vì lịch sử đã ghi nhận nhiều trường hợp chính phủ trưng thu vàng trong các thời kỳ cực đoan: thời Đức Quốc xã, ban hành “Đạo luật Vàng Đế quốc”, bắt buộc công dân nộp vàng, ai vi phạm bị xử phạt nặng; thời Nhật Bản trong chiến tranh Thái Bình Dương, thi hành “Lệnh kiểm soát vàng”; trong thời kỳ Đại khủng hoảng Mỹ năm 1933, Quốc hội ban hành “Luật Ngân hàng năm 1933” cấm sở hữu vàng tư nhân, bắt buộc bán vàng với giá 20.67 USD/ounce, rồi năm sau nâng giá vàng chính thức lên 35 USD/ounce, khiến của cải của dân bị trộm cắp trắng trợn. Khi quốc gia đối mặt với nguy cơ sinh tồn, dự trữ vàng cá nhân có thể bị trưng thu, đây là giới hạn của chức năng phòng ngừa rủi ro của vàng.

Truyền thuyết mở rộng: Bitcoin và vàng?

Bản chất khác biệt của thuộc tính cốt lõi

Vàng là tài sản phòng tránh rủi ro trong chiến tranh thế giới, còn Bitcoin là tài sản tránh rủi ro trong các xung đột cục bộ. Vàng đã được chứng minh qua hàng nghìn năm, có đặc điểm không dựa vào chủ quyền, không có rủi ro tín dụng, tính khan hiếm cao, luôn giữ vị trí “tài sản phi tín dụng tối thượng”. Trong khi đó, tính phòng tránh rủi ro của Bitcoin vẫn chưa trải qua thử thách trong các cuộc khủng hoảng cực đoan — trong các khu vực chiến tranh không có máy tính, điện thoại, thậm chí không có mạng hay điện, Bitcoin không thể trực tiếp phát huy chức năng trao đổi như vàng vật chất. Nhưng nếu chỉ là các khu vực chiến tranh cục bộ, người dân có thể di chuyển đến nơi an toàn hơn, thì Bitcoin dễ dàng hơn vàng trong việc mang đi.

Về tính khan hiếm, Bitcoin rõ ràng hơn. Kho dự trữ vàng toàn cầu có hạn, chi phí khai thác cao, mỗi năm chỉ tăng thêm khoảng 3000 tấn, mặc dù vẫn có các mỏ vàng lớn được phát hiện; còn Bitcoin cố định ở mức 21 triệu đồng, tính khan hiếm rõ ràng hơn.

Sự phân hóa rõ rệt trong cấu trúc thị trường

Cấu trúc người nắm giữ và đặc điểm thị trường của hai loại tài sản này khác biệt rõ rệt, quyết định các lý luận về giá của chúng cũng khác nhau. Thị trường vàng chủ yếu do dòng vốn dài hạn chi phối, các ngân hàng trung ương và nhà đầu tư tổ chức dài hạn chiếm hơn 60%, cấu trúc này giúp vàng chống chịu được các cú sốc thanh khoản ngắn hạn.

Bitcoin vẫn chủ yếu do dòng vốn trung hạn và ngắn hạn chi phối, mặc dù trong chu kỳ này đã có nhiều dòng vốn dài hạn (dự trữ chiến lược quốc gia, ETF Bitcoin, Bitcoin DAT), nhưng trung bình mỗi ngày vẫn có lượng giao dịch cao, tỷ lệ đòn bẩy chiếm hơn 60%. Đặc điểm này khiến Bitcoin dễ bị bán tháo hơn khi tâm lý rủi ro giảm sút. Thêm nữa, mối liên hệ của Bitcoin với Nasdaq nhiều hơn, ít liên hệ với vàng hơn, chứng tỏ đây là tài sản “rủi ro” chứ không phải “phòng tránh rủi ro”.

Vị trí tương lai: bổ sung chứ không thay thế

Xét theo xu hướng phát triển, Bitcoin và vàng nhiều khả năng sẽ hình thành mối quan hệ bổ sung hơn là thay thế nhau. Vàng dựa trên nền tảng tín dụng đã tích lũy hàng nghìn năm và đặc tính vật chất, vẫn là tài sản dự trữ chủ đạo của các ngân hàng trung ương và tổ chức toàn cầu, trong các tình huống khủng hoảng tín dụng chủ quyền, chiến tranh cực đoan, không thể thay thế; còn Bitcoin dựa trên công nghệ blockchain, thể hiện ưu thế trong chống lạm phát, thanh toán xuyên biên giới, phân bổ tài sản toàn cầu, dòng chảy của cải toàn cầu.

Đối với nhà đầu tư cá nhân, vàng có thể làm “đệm” an toàn cho danh mục, cung cấp chức năng phòng tránh rủi ro và giữ giá rõ ràng; Bitcoin có thể là phần đầu tư rủi ro cao, mang lại lợi nhuận vượt trội từ đổi mới công nghệ, nhưng phải chấp nhận biến động giá dữ dội và các rủi ro về chính sách quản lý tại một số khu vực.