test-002-Làm thế nào các lực lượng vốn tập trung có thể kiểm soát thị trường phi tập trung trong Web3?

Chương 1: Quyền lực ngụy trang—Nghịch lý giữa phi tập trung công nghệ và tập trung quyền lực

Đột phá trọng tâm của các Perp DEX hiện đại nằm ở việc thực thi hợp đồng thông minh, minh bạch on-chain và người dùng tự quản lý tài sản. Những ưu điểm công nghệ này tạo nên lớp vỏ bảo vệ “phi tập trung”, nhưng thực tế lại che giấu sự tập trung quyền lực ngày càng sâu sắc.

1.1 Bẫy tập trung quyền lực: Độc quyền ngầm trong mô hình kinh tế và cấu trúc quản trị

Dù nhiều dự án tuyên bố quản trị cộng đồng, việc phân bổ token ban đầu đã củng cố cấu trúc quyền lực tập trung. Phần lớn token quản trị nằm trong tay đội ngũ sáng lập, nhà đầu tư sớm và các quỹ VC, biến “quản trị dân chủ” thành màn trình diễn của một số ít cá nhân nắm quyền.

Quan trọng hơn, thanh khoản là huyết mạch của Perp DEX nhưng lại bị các nhà tạo lập thị trường chuyên nghiệp và LP tổ chức kiểm soát gần như tuyệt đối. Người dùng phổ thông khó cạnh tranh trong “hiệu ứng Matthew” về chia sẻ phí và phần thưởng quản trị, chi phí đề xuất cao càng loại bỏ nhà đầu tư nhỏ khỏi quản trị, khiến dân chủ chỉ còn là ảo ảnh.

Chương 2: Bàn tay vô hình—Thao túng thị trường qua bốn cơ chế

Vốn tập trung không tấn công trực tiếp vào kiến trúc kỹ thuật mà kiểm soát thị trường và người dùng thông qua việc thiết lập bất bình đẳng cấu trúc sâu rộng.

2.1 Độc quyền: Cấu trúc thị trường thiểu số do vốn chi phối

Đến năm 2025, thị trường Perp DEX tập trung mạnh: bốn nền tảng lớn—Hyperliquid, Aster, Lighter và edgeX—chiếm tổng cộng 84,1% thị phần.

Sự tập trung này không xuất phát từ cạnh tranh thị trường tự nhiên mà do lựa chọn và ưu ái từ dòng vốn. Chẳng hạn, Aster đã chiếm gần 10% thị phần ngay sau TGE, minh chứng rằng vốn và hậu thuẫn quan trọng hơn đổi mới công nghệ. Các nền tảng lớn tận dụng quy mô để thu hút thêm phí và nguồn lực, tạo vòng lặp phản hồi tích cực và rào cản thanh khoản gần như không thể vượt qua. Khi điều kiện tài trợ trở nên khó khăn, thế độc quyền này càng được củng cố, khiến dự án mới gần như không có cơ hội tồn tại.

nguồn: theblock

2.2 Can thiệp: Tiêu chuẩn kép trong quản trị và định hướng động lực

Điểm nổi bật nhất của quản trị tập trung là can thiệp có chọn lọc. Hai trường hợp điển hình tại Hyperliquid cho thấy rõ sự sụp đổ của công lý thủ tục khi lợi ích nền tảng bị đe dọa.

Nền tảng không chỉ quyết định can thiệp hay không mà còn thực thi quyền lực tập trung một cách có chọn lọc để bảo vệ lợi ích riêng. Thiệt hại của người dùng hàng chục triệu USD bị coi là “rủi ro thị trường”, trong khi nguy cơ thiệt hại của nền tảng lại được cứu trợ khẩn cấp, bất chấp phi tập trung.

Sự kiện JELLY—Can thiệp nhanh: Khi token JELLY bị thao túng giá lớn, đe dọa thanh khoản nền tảng và quỹ người dùng, Hyperliquid phản ứng cực nhanh. Các node xác thực đạt đồng thuận khẩn cấp, bỏ qua quy trình quản trị thông thường, tiến hành bỏ phiếu on-chain và cưỡng chế đóng các lệnh có lợi nhuận, khóa tài khoản thao túng. Nền tảng giải thích đây là hành động cần thiết để bảo vệ quỹ người dùng, thể hiện hiệu suất thực thi vượt trội.

Sự kiện XPL—Phản ứng thờ ơ: Ngược lại, khi kẻ thao túng thu về hơn 46 triệu USD qua các đợt ép short phối hợp trên thị trường XPL, gây thiệt hại 60 triệu USD cho người giữ vị thế short (vượt xa khoản lỗ 11 triệu USD ở sự kiện JELLY), phản ứng của Hyperliquid lại hoàn toàn khác.

nguồn: hyperliquid discord

Trên Discord chính thức, nền tảng thông báo: “Thị trường XPL biến động mạnh, nhưng blockchain Hyperliquid hoạt động đúng thiết kế, không có sự cố kỹ thuật. Cơ chế thanh lý và tự giảm đòn bẩy thực hiện đúng giao thức công khai, với margin cách ly hoàn toàn, chỉ ảnh hưởng đến vị thế XPL—không phát sinh nợ xấu giao thức.”

Trong cuộc chơi vốn này, kẻ thao túng đã tận dụng điểm yếu cấu trúc của Hyperliquid:

• Minh bạch on-chain cực cao cho phép tính toán chính xác số vốn cần thiết và kết quả kỳ vọng;
• Hệ thống oracle cách ly giúp XPL có hệ thống giá riêng, cho phép thao túng giá trong “vườn đóng” mà không bị cân bằng bên ngoài;
• Nhắm vào token “hợp đồng giấy” chưa niêm yết, tránh ràng buộc giao hàng spot;
• Chọn thời điểm thanh khoản yếu nhất một cách chính xác.

Logic tiêu chuẩn kép: Sự đối lập này phơi bày công thức rõ ràng: sự kiện JELLY đe dọa kho bạc nền tảng, kích hoạt can thiệp; sự kiện XPL chỉ gây hại cho người dùng nên bị phớt lờ. An toàn quỹ nền tảng luôn là ưu tiên hàng đầu; phi tập trung chỉ được tôn vinh khi không ảnh hưởng đến lợi ích cốt lõi. Người dùng mất 60 triệu USD là “rủi ro thị trường”, còn nguy cơ mất quỹ nền tảng thì được cứu trợ khẩn cấp—dù phải đánh đổi phi tập trung.

2.3 Cấu trúc: Đặc quyền cấp giao thức và độc quyền thanh khoản

nguồn: hyperliquid

Dữ liệu mới nhất cho thấy Hyperliquid có tổng TVL đạt 512 triệu USD, trong đó kho bạc giao thức HLP nắm giữ 429 triệu USD (84%). HLP đã trở thành “ngân hàng trung ương bóng tối” hoặc “tầng lớp đặc quyền” của giao thức. Ngược lại, toàn bộ User Vaults chỉ nắm khoảng 83 triệu USD, phân bổ vào hàng trăm vault độc lập.

Phân tích chuyên sâu: Lợi thế hệ thống HLP

• Độc quyền thanh lý: HLP có quyền thanh lý độc quyền. Khi vị thế đòn bẩy bị thanh lý mà sổ lệnh không khớp đủ, HLP hấp thụ phần còn lại với đòn bẩy khoảng 2x và dần thoát vị thế bằng chiến lược market-making. Điều này tránh thanh lý dây chuyền ở cấp nền tảng và chia lợi nhuận thanh lý trực tiếp cho holder HLP. User Vaults không thể tham gia thanh lý dự phòng, chỉ được phép dùng chiến lược giao dịch tùy chỉnh.
• Lợi thế chia sẻ phí: HLP nhận cố định 45% phí giao dịch nền tảng, mang lại thu nhập thụ động ổn định theo khối lượng. Trong nửa đầu 2025, HLP chiếm phần lớn doanh thu nền tảng qua cơ chế này, trong khi User Vaults chỉ phụ thuộc vào hiệu suất Leader, không có tỷ lệ cố định.
• Đệm rủi ro tập thể: HLP gom hơn 400 triệu USD, chia sẻ rủi ro tập thể và tối ưu hóa chiến lược ngoài chuỗi để giảm biến động. Độ biến động của HLP thấp hơn nhiều so với BTC (45%), duy trì ổn định tương đối ở mọi thị trường với lợi suất năm khoảng 51%. User Vaults dễ tổn thương hơn trước thất bại chiến lược đơn lẻ.

Hạn chế hệ thống đối với User Vaults

• Bất lợi thông tin: Leader User Vault có quyền truy cập dữ liệu thị trường hạn chế, không tiếp cận được dòng lệnh hoặc thông tin vi cấu trúc như HLP. HLP tích hợp cấp giao thức cho phép nhận dữ liệu thời gian thực, trong khi User Vaults chỉ dựa vào truy vấn on-chain, dễ bị trễ.
• Khoảng cách hiệu suất thực thi: Trong môi trường Hyperliquid dưới một giây, User Vaults gặp trễ lớn, đặc biệt khi giao dịch tần suất cao hoặc arbitrage. Leader có thể điều chỉnh ngoài chuỗi, nhưng thực thi on-chain giới hạn tốc độ phản ứng—hạ tầng ưu tiên của HLP giúp dễ nắm bắt cơ hội hơn.
• Áp lực chi phí: Leader thu phí quản lý/hiệu suất 10–20%, giảm trực tiếp lợi nhuận người gửi. Áp lực này tăng mạnh khi thị trường biến động. HLP không có phí này, chỉ chia PnL tập thể.
• Giới hạn minh bạch: Thực thi on-chain yêu cầu mọi vị thế và giao dịch đều công khai, tăng khả năng kiểm toán nhưng hạn chế linh hoạt và bảo mật chiến lược. “Minh bạch mờ” của HLP (chiến lược ngoài chuỗi + vị thế on-chain) cân bằng tốt hơn cả hai.

Những lợi thế cấu trúc này khiến HLP trở thành “market maker mặc định” của nền tảng với 84% TVL. Hạn chế của User Vaults khiến phần lớn PnL 30 ngày âm (từ -2,51% đến -53,20%), TVL chỉ chiếm 16% tổng số. Khoảng cách này thể hiện không chỉ ở lợi nhuận mà còn ở bất bình đẳng ngầm giữa người tham gia cấp giao thức và cấp người dùng.

2.4 Thâm nhập: Vốn CEX “đổi thương hiệu” và bao vây hệ sinh thái

Đế chế Binance mở rộng ảnh hưởng

nguồn: @0xZilayo & @awesomeHunter_z X

Nhà điều tra on-chain @0xZilayo và “Airdrop Dog” @awesomeHunter_z đã tiết lộ:

Aster và PancakeSwap đều do cùng một đội ngũ vận hành.

Ví kiểm soát cốt lõi: 0x2f43F3533b7218b2F986C15a403A4E52c263Bd35

Mạng lưới kiểm soát gồm:

• Aster Treasury multisig: 0xEf0791f8dF081c7e6374EE6e9F4c3aBA7C1b1852
• PancakeSwap: trực tiếp tham gia mint/burn token CAKE
• Venus Protocol: ví multisig kiểm soát giao thức cho vay BSC
• Aster governance: triển khai token, airdrop, ví đội ngũ và các mắt xích cốt lõi khác

Không chỉ đơn thuần “liên kết”—đây là các dự án khác nhau do cùng một đội ngũ vận hành.

Điều này cũng lý giải vì sao CZ liên tục quảng bá Aster gần đây: không chỉ là đầu tư mà còn là tự quảng bá cho sản phẩm nội bộ Binance. Thực chất, Aster là dự án nội bộ Binance, các tweet của CZ chỉ là “bên trái chuyển sang bên phải” về mặt marketing.

Mạng lưới nhân sự: Phân công dự án của lãnh đạo Binance

nguồn: @_FORAB X

Đội ngũ Aster:

• Đội APX: thành viên cốt lõi APX Finance trước đây
• Leonard: trưởng OTC Binance, phụ trách giao dịch khối và khách hàng tổ chức

Đội ngũ StandX:

• Aaron Gong: cựu trưởng mảng hợp đồng Binance
• Justin: cựu giám đốc hợp đồng Binance

Thiết kế độc quyền kép:

• Khác biệt sản phẩm: Aster tập trung vào đa chuỗi, StandX vào chiều sâu hệ sinh thái BNB
• Đa dạng hóa rủi ro: pháp nhân và kiến trúc kỹ thuật khác nhau giúp giảm rủi ro pháp lý
• Phủ sóng thị trường: dự án nào thành công thì Binance đều thắng

Động thái chiến lược của các CEX khác

nguồn: X Crypto Encyclopedia @thegalxyone

Chiến lược Perp DEX của các CEX lớn:

• MEXC → EdgeX: Dưới sự dẫn dắt của Wang Yiyu, MEXC được mệnh danh là “Vua token nhỏ”. EdgeX tập trung vào DEX perpetual ZK-Rollup, phản ánh sự linh hoạt niêm yết của MEXC. EDGEX là startup của cựu lãnh đạo, vẫn duy trì quan hệ mật thiết.
• Bybit → Byreal: Bybit tận dụng kinh nghiệm phái sinh; Byreal kế thừa công nghệ hợp đồng perpetual của Bybit và dùng “phi tập trung” để tránh rủi ro pháp lý.
• HTX → SunPerp: HTX của Justin Sun (trước đây là Huobi) triển khai qua hệ sinh thái TRON. SunPerp tận dụng lợi thế chi phí thấp của TRON, thể hiện chiến lược “hệ sinh thái khép kín” của Sun.
• Coinbase → Avantis: Dưới sự dẫn dắt của Armstrong, Coinbase đại diện cho tuân thủ Mỹ. Avantis tập trung vào perpetual RWA, tuân thủ quy định Mỹ, cân bằng giữa công nghệ và pháp chế qua Base chain.
• FTX → Backpack & Pacific: Dù SBF thất bại, DNA kỹ thuật của FTX vẫn tồn tại. Đội ngũ cũ chuyển sang nhiều dự án, Backpack và Pacific có thể kế thừa tài sản FTX.

Động cơ triển khai Perp DEX của CEX

• Chiến lược CEX: Từ Binance đầu tư vào Aster và StandX, đến MEXC ươm tạo EdgeX, Coinbase triển khai Avantis, mọi CEX đều có động cơ cốt lõi: tránh rủi ro pháp lý (bằng “phi tập trung”), bảo vệ thị phần và nắm bắt làn sóng đổi mới DeFi tiếp theo.
• Thực tế: CEX sử dụng công nghệ chung, market-making thống nhất và chuyển hướng lưu lượng để chuyển người dùng từ CEX sang Perp DEX liên kết, giữ người dùng trong hệ sinh thái cùng nhóm vốn. Cuộc cách mạng “phi tập trung” có thể chỉ là “đổi thương hiệu vốn” của các thế lực tập trung truyền thống.

Chương 3: Kết thúc tranh luận tư tưởng

“Phi tập trung công nghệ, tập trung quyền lực” đã trở thành trạng thái bình thường mới của Perp DEX.

Các nền tảng hàng đầu tuân thủ nguyên tắc DeFi trong kiến trúc kỹ thuật, nhưng thực tế lại bị kiểm soát sâu bởi vốn CEX và một số ít nhà đầu tư lớn. Tuyên ngôn phi tập trung đã trở thành công cụ phục vụ hiệu quả và lách quy định.

Yếu tố quyết định thắng lợi trong lĩnh vực Perp DEX không còn là sự thuần túy tư tưởng, mà là ai cân bằng tốt nhất giữa hạ tầng phi tập trung và hiệu quả vận hành tập trung để mang lại trải nghiệm người dùng gần như CEX. Đối với thị trường đại chúng, tốc độ giao dịch, hiệu quả vốn và sự mượt mà giờ quan trọng hơn theo đuổi phi tập trung tuyệt đối.

Do đó, cạnh tranh tương lai sẽ xoay quanh việc ai xây dựng được cơ chế thu giá trị bền vững trong khi thực thi chiến lược vốn tập trung hiệu quả dưới lớp vỏ “phi tập trung”.

Tuyên bố:

1. Bài viết này được đăng lại từ [TechFlow], bản quyền thuộc về tác giả gốc [WolfDAO]. Nếu bạn có ý kiến về việc đăng lại, vui lòng liên hệ đội ngũ Gate Learn, chúng tôi sẽ xử lý kịp thời theo quy trình liên quan.
2. Miễn trừ trách nhiệm: Quan điểm và ý kiến trong bài viết này hoàn toàn thuộc về tác giả, không cấu thành lời khuyên đầu tư.
3. Các phiên bản ngôn ngữ khác của bài viết này do đội ngũ Gate Learn dịch. Nếu không đề cập Gate, không được phép sao chép, phân phối hoặc đạo văn bài dịch.